The mass massacre of the Jews in Hrubieszów and Chełm

Told by D. Ravin

in: The Blood Cries for Vengeance!: What Victims tell about the Fascist Atrocities in the Occupied Poland, collected and assembled by L. Kvitko, Y. Nusinov, and Y. Katsnelson; Forword: Shakhne Epshteyn (Moscow: Der Emes, 1941), 46–52

The path of the Hitlerite bandites over Polish soil was drawn with streams of blood from the innocent civilian population.

In the second week of their invasion into Warsaw, the Hitlerite gangs had already ejected onto the streets residents of whole neighborhoods and did not permit anyone to take anything with them from their own belongings. In this vein, they issued a decree, for instance, that residents of the whole Novolipky Street to the corner of Karmelitska are to move out within fifteen minutes and every person who they will meet there after those fifteen minutes will be shot dead.

During the nights, special gangs used to command residents of single buildings to move out, beat the residents up terribly and took everything that could be taken. At the same time, they ridiculed the people in the most horrific and refined ways.

– To whom do the things in the apartment belong? – the eldest of the gang would usually ask, who was in charge of the attack.

– Ours – the residents would reply innocently.

The bandits usually attacked everyone without exceptions – men, children and women – and beat them up cruelly until it occurred to one of the victims to say: Apologies, the things are not ours, they are yours.

Those nighttime attacks became the terror of Warsaw.

Especially horrible in inhumanity and open sadism was the evening hunt. At 8pm in the summer, not one civilian dared to be on the street anymore. The Hitlerite cannibals used this situation to entertain themselves. They were usually walking on the streets drunk, tipsy, with guns in their hands, and if they noticed someone one minute after 8pm on the streets, possibly in front of the gate of his/her home, they immediately aimed their guns at the person and shot without any warning. In this way, the mother of one of my acquaintances living in the first numbers of Muranov Street was shot dead, a elderly weak lady who did not manage to run through the gate fast enough.

The life of those people who were dragged to work by the Hitlerite scoundrels turned completely chaotic. I put work in quotation marks because most of the time people were simply taken to be tortured. In this way I witnessed the following case in the shtetele Miechów near Lublin, for instance, where I was caught by the Hitlerite gangs for the first time during my wanderings across Poland. As soon as the Hitlerites invaded the shtetl, they first made a visit in the Jewish besmedresh 1Note 1 : Prayer and study house. and destroyed in a vandalic way everything that was there: they shattered the window panes, broke the walls into pieces, broke the clock, the mantle lamps, the cupboards and ripped all books and Torah scrolls apart.

Afterwards, they rampaged through the city, beat up every young person they bumped into, and tore off the beards of the elder ones.

Around three o’clock, they started going from house to house in order to summon people for work. The taking for work turned into a hunt by wild animals for a handful of innocent people. From all sides of the shtetl, the wild bandites came running with savage, inhumane howling, waving with thick sticks in their hands, and hunting people who in agony were running aimlessly back and forth. Finally, they rounded up a few hundred men, old and young, almost completely undressed them

, took everything what they owned away from them, and loaded them on trucks. All of this was, of course, accompanied by blows and vile insults.

The most horrific part, however, started only at the work itself which consisted of pulling in heavy trucks into a deep, muddy puddle and then to drag it out again, or it consisted of running after a bicycle which was going as fast as it could. The latter was mostly carried out during the breaks from work or after the work like an additional reward. Taken together, this whole system of work was called the education into people fit for work. The method of this very education was as follows. The group, which was not capable to drag out the truck from the deep puddle very fast, had to immerse itself into the puddle under heavy blows and to drink of it afterwards. One thin, tortured boy from Puławy almost choked after such a puddle-bath and drink. It was terrible to watch how the boy threw up mud and dirt. Hitlerite animals stood around him and swelled up with delight:

– He did it well, he did it properly!...

Several Germans with whips ran after the people who had to overtake the bicycle and each one who lagged behind was carried to a side half dead. An elderly Jews of approximately sixty years of age was not able to run after [the bicycle] at all and lagged behind. For this, he was beaten up horribly and remained lying on the floor. Later, he disappeared entirely and nobody dared to ask where he is.

The Hitlerite scoundrels reached the highest level of barbarity and lousiness with the so-called duel. They selected two victims and commanded one of them to beat up the other. The one who beats and batters the other better will be released. Most of the time, the selected for this a Pole and a Jew.

Already in the first days of their occupation of Poland, in the large forced labor camp close to Mińsk Mazowiecki, the bandites applied all of these methods of humiliation of the local residents and of reducing them to the level of persecuted dogs.

In this very camp near Mińsk Mazowiecki, a lot of people were shot dead for no reason, simply for entertainment and savage debauchery. So, for example, the brother of the friend of mine called V.K. from Otwock was murdered there together with a Polish worker simply because they dared without asking to take shelter under a roof during a rain.

Generally, the murder of the local population by the Hitlerite cannibals became a daily phenomenon. The ease with with they did it was even more terrible and inhumane than the acts of murder themselves. With the very calmness with with one slaughters a little calf they massacred two hundred people in Wawer, a shtetl south of Warsaw, simply because they had found the dead body of a German soldier near Wawer. Two hundred for one – this is what the brown bandits decided, and in bright daylight, they strolled from house to house of the Wawer residents, who did not suspect anything, took out several people, even mothers breastfeeding their children, and shot all of them dead.

The most brutal and savage of all was the relationship of the Hitleritemurderers to the Jewish population. No normal person could think of such savage humiliations and pranks as the ones the bandits came up with.

I want to tell here of the mass massacre of the Jews in Hrubieszów. As I was told later on, many much more horrible massacres took place after I had escaped from Hitler’s hell. But the one I am going to talk about remains engraved into my memory with an especially sharp pain.

Two cities were famous for their comparative calmness and security: Chełm and Hrubieszów. The local commanders – Jews said – are good people and stick up for the residents. When I was in Chełm on the eve of the terrible event, I really had the impression that I was in a city in which endless numbers of crazy, exasperated dogs ran around, but with bridles around their muzzles. With malice and fury, the Hitler Youth and Gestapo men jumped at each and every one – a push here, a curse there, but it did not go further. People were take to work according to a

list. Many Jews from Chełm told me: it is indeed very miserable but we will persevere. Until this one Thursday evening when an order was issued that tomorrow, on Friday in the morning, all men of Jewish nationality between 16 and 60 of age shall gather in front of the city council. Who stays at home, will be shot dead.

On the next day, up to twelve hundred people gathered on the town square. Around 10am, they were surrounded by large divisions of soldiers and Gestapo men. They took the documents from everyone and tore them apart, and after that chased them to the road which leads to Hrubieszów. When after the first ten kilometers the elderly and weak started to lag behind, the Hitlerite bandits shot them. Seeing that, many of the crowd started to run ahead and a terrible panic broke out. And this is exactly what the Fascist murderers were waiting for. Without pause, they shot at the people in the back with a savage enjoyment forcing the whole crowd in this way to run.

Sensing death in their backs, the people tore off their clothes, mustered their last strengths, and went insane out of fear. Many threw themselves into the brooks they encountered on their way. But not everyone managed to do that.

From Chełm to Hrubieszów it is fifty kilometers and this savage, bloody hunt persisted throughout the whole way. Toward evening, half of the unfortunate arrived in Hrubieszów. There, all of them were locked in in a few barns and were prohibited to make any sound whatsoever.

At the same time, when they chased the Jews from Chełm to Hrubieszów, the commander in Hrubieszów issued the same decree that tomorrow, i.e. on Shabbat morning, all Jews – men between 16 and 60 years – have to gather at the town square. In Hrubieszów, the whole crowd arrived dressed up for the Shabbat, and the rabbis and ritual slaughterers in shtraymlekh2Note 2 : Traditional round fur hat. and their long coarse coats. At that point, many could have still been saved because the Ukrainian mayor of the city had whispered to the head of Jewish community that it looks bad for the Jews. But the respectable Jew, instead of communicating this to everyone, saved his own skin first

and ran away. Only to those he bumped into on his way did he warn that they should run. In this way, a crowd of approximately six hundred men gathered in Hrubieszów – a crowd which they started to chase to the Soviet border together with the Jews from Chełm.

Up to its knee in mud, the crowd dragged itself onward and onward for a whole day with great difficulties and united in agony. For the night, they were all chased into a muddy gutter at the side which reached up to the neck. In the night, forty mendied, froze to death or drowned, among them all of the functionaries of Jewish communal life in Hrubieszów. On the next day, the bloody hunt started again even with more savagery and cruelty. Hundreds of people were shot in a bandit-like way from behind, among them also my loyal friend, the lawyer B., and his father-in-law, an elderly man, whom he had to assist walking.

The cannibals were not satisfied with the shootings on the way alone. Not far from the border, in a grove, where they halted to rest a little, they played a little game simply for entertainment’s sake and shot whomever they felt the urge to shoot. They did the same thing right at the Soviet border. They divided the eight hundred remaining individuals into two groups and they turned to the dejected group with the most disgraceful, cynical calmness saying:

– So, now for our goodbyes, demonstrate your courage and name eleven volunteers to be shot. If not, we ourselves are going to select twice as many.

In this way, the terrible massacre of Jews from Chełm and Hrubieszów the took place. When the population of Hrubieszów learned about happened to their very own from the few that had managed to escape – the women, mothers and children –, the whole city broke out into a wild clamor. The good commander did prevent the women and mothers from crying in length. In order not to waste any time, he sent out people to collect the old taxes from Polish times with all of his German precision.

די מאַסן־שחיטה פֿון די הרובעשאָװער און כעלמער ייִדן

דערצײלט פֿון ד. ראַװין

אין: דאָס בלוט רופֿט צו נקמה!: װאָס געליטענע דערצײלן װעגן די פֿאַשיסטישע אַכזריות אינעם אָקופּירטן פּוילן, געזאַמלט און צונויפֿגעשטעלט פֿון ל. קװיטקאָ, י. נוסינאָװ און י. קאַצנעלסאָן; פֿאָרװאָרט: שאַכנע עפּשטײן (מאָסקװע: דער עמעס, 1941), 46–52

דער גאַנג פֿון די היטלערישע באַנדיטן איבער דער פּוילישער ערד איז געצײכנט מיט שטראָמען בלוט פֿון דער אומשולדיקער ציװילער באַפֿעלקערונג.

אויף דער צװײטער װאָך פֿון זײער אַרײַנקום קײן װאַרשע האָבן די היטלערישע באַנדעס שוין געהאַט אַרויסגעװאָרפֿן אויף דער גאַס גאַנצע קװאַרטאַלן אײַנװוינער און האָבן קײנעם ניט דערלויבט עפּעס־װאָס מיטצונעמען מיט זיך פֿונעם אײגענעם האָב־און־גוטס. אַזוי, צום בײַשפּיל, האָבן זײ אַרויסגעגעבן אַ באַפֿעל, אַז די גאַנצע נאָװאָליפּקי־גאַס פֿון די װאַלעװקעס ביז קאַרמעליצקאַ זאָל אין משך פֿון פֿופֿצן מינוט זיך אַרויסציען, און יעדן מענטשן, װאָס מע װעט טרעפֿן דאָרטן נאָך די פֿופֿצן מינוט, װעט מען דערשיסן.

אין די נעכט פֿלעגן באַזונדערע באַנדעס באַפֿאַלן אײנצלנע הײַזער, שרעקלעך צעשלאָגן די אײַנװוינער און צונעמען אַלץ, װאָס האָט זיך געלאָזט. דאָס איזדיעקעװען זיך דערבײַ איבער די מענטשן האָט אָנגענומען די סאַמע אַכזריותדיקע און ראַפֿינירטע פֿאָרמען.

– צו װעמען געהערן די זאַכן אין דער װוינונג? – פֿלעגט געװײנטלעך פֿרעגן דער עלטסטער פֿון דער באַנדע, װעלכע האָט געמאַכט דעם איבערפֿאַל.

– אונדזערע – האָבן די מענטשן אומשולדיק געענטפֿערט.

די באַנדיטן פֿלעגן דעמלט באַפֿאַלן אַלעמען אָן אויסנאַם – מענער, קינדער און פֿרויען – און מערדערלעך שלאָגן, ביז עמעץ־װעמען פֿון די קרבנות פֿלעגט אײַנפֿאַלן צו זאָגן: אַנטשולדיקט, די זאַכן זײַנען ניט אונדזערע, נאָר אײַערע.

די דאָזיקע בײַנאַכטיקע איבערפֿאַלן זײַנען געװאָרן די שרעק פֿון װאַרשע.

באַזונדערש שרעקלעך מיט זײַן אוממענטשלעכקײַט און אָפֿענעם סאַדיזם איז געװען דער פֿאַרנאַכטיקער יאַגד. אַכט אַ זײגער אין אָװנט, זומער, האָט שוין קײן ציװילער מענטש זיך ניט געטאָרט געפֿינען אויף דער גאַס. די היטלערישע מענטשנפֿרעסער האָבן אויסגענוצט דעם דאָזיקן אומשטאַנד אויף צו פֿאַרװײַלן זיך. זײ פֿלעגן אַרומשפּאַצירן איבער די גאַסן שיכּורע, אָנגעזויפֿענע, מיט די ביקסן אין די הענט, און װי נאָר זײ פֿלעגן אַ מינוט נאָך 8 װעמען עס איז באַמערקן, מעג זײַן פֿאַרן טויער פֿון זײַן הויז, האָבן זײ זיך גלײַך אָנגעצילעװעט און אָן שום װאָרענונג געשאָסן. אַזוי איז דערשאָסן געװאָרן אין די ערשטע נומערן פֿון מוראַנאָװער גאַס די מוטער פֿון מײַנער אַ באַקאַנטער, אַן עלטערע שװאַכע פֿרוי, װעלכע האָט ניט באַװיזן אַזוי גיך אַרײַנלויפֿן אין טויער.

ביז גאָר הפֿקר איז געװען דאָס לעבן פֿון די מענטשן, װאָס די היטלערישע אויסװאָרפֿן האָבן זײ פֿאַרנומען אויף אַרבעט. איך שטעל אַרבעט אין גענדזנפֿיסלעך, װײַל מערסטנטײל זײַנען די מענטשן גענומען געװאָרן פּשוט אויף צו פּײַניקן זײ. אַזוי, צום בײַשפּיל, האָב איך אין שטעטעלע מיכאָװ, לעבן לובלין, װוּ איך בין אין מײַנע װאַנדערונגען איבער פּוילן פֿאַרכאַפּט געװאָרן צום ערשטן מאָל דורך די היטלערישע באַנדעס, צוגעזען אַזאַ פֿאַל. װי נאָר די היטלעריסטן זײַנען אַרײַן אין שטעטל האָבן זײ דעם ערשטן װיזיט אָפּגעשטאַט אין דעם ייִדישן בית־מדרש און האָבן אויף אַ װאַנדאַלישן אופֿן חרובֿ געמאַכט אַלץ, װאָס דאָרט האָט זיך געפֿונען: צעבראָכן די שויבן, צעהאַקט די װענט, צעבראָכן אויף שטיקלעך דעם זײגער, די בליצלאָמפּן, די שאַפֿעס און צעריסן אַלע ביכער און ספֿר־תּורות.

דערנאָך האָבן זײ זיך אַ לאָז געטאָן איבער דער שטאָט, געשלאָגן יעדן יונגן מענטשן, װאָס זײ האָבן באַגעגנט, און בײַ די עלטערע געריסן די בערד.

אַרום דרײַ דעם זײגער זײַנען זײ אַװעק איבער די הײַזער צו נעמען מענטשן אויף אַרבעט. דאָס נעמען אויף אַרבעט האָט זיך פֿאַרװאַנדלט אין אַ געיעג פֿון צעװילדעװעטן חיות אויף אַ הײַפֿל הילפֿלאָזע מענטשן. פֿון אַלע עקן שטעטל זײַנען געלאָפֿן די צעיושעטע באַנדיטן מיט װילדע, אוממענטשלעכע קולות, פֿאָכנדיק מיט גראָבע דרענגער אין די הענט, און געיאָגט זיך נאָך מענטשן, װעלכע זײַנען אין טויט־אַנגסטן געלאָפֿן אַהין און צוריק. סוף־כּל־סוף האָט מען צונויפֿגענומען אַ פּאָר הונדערט מאַן, עלטערע און יונגע, מע האָט זײ אַלעמען אויסגעטאָן כּמעט נאַקעט

, צוגענומען אַלץ, װאָס זײ האָבן פֿאַרמאָגט, און אָנגעלאָדן אויף אַװטאָס. דאָס אַלץ איז, פֿאַרשטײט זיך, באַגלײט געװאָרן מיט קלעפּ און געמײנסטע זילזולים.

דאָס סאַמע שרעקלעכסטע האָט זיך אָבער ערשט אָנגעהויבן בײַ דער אַרבעט, װעלכע איז באַשטאַנען אין אַרײַנשלעפּן שװערע לאַסט־אַװטאָס אין טיפֿע בלאָטיקע קאַלוזשעס און דערנאָך זײ צוריק אַרויסשלעפּן, אָדער אין נאָכלויפֿן אַ װעלאָסיפּעד, װעלכער איז געפֿאָרן מיט דער גאַנצער שנעלקײַט. דאָס לעצטע איז מערסטנטײל דורכגעפֿירט געװאָרן אין די איבעררײַסן פֿון דער אַרבעט אָדער נאָך דער אַרבעט, װי אַ צוגאָבלעכע באַלוינונג. צוזאַמען האָט די גאַנצע סיסטעם פֿון דער אַרבעט געהײסן די דערציִונג פֿון אַרבעטספֿײיִקע מענטשן. דערבײַ איז דער מעטאָד פֿון דער דאָזיקער דערציִונג געװען אַזאַ. די גרופּע, װעלכע איז ניט געװען בכּוח אַזוי גיך אַרויסצושלעפּן דעם לאַסט־אַװטאָ פֿון דער טיפֿער בלאָטע, האָט געמוזט אונטער שװערע קלעפּ זיך אונטערטוקן אין דער בלאָטע און דערנאָך זיך אָנטרינקען מיט איר. אײנס אַ דאַר, פֿאַרפּײַניקט ייִנגל פֿון פּולאַװ איז נאָך אַזאַ בלאָטע־באָד און אַזאַ משקה שיר ניט דערװאָרגן געװאָרן. ס'איז געװען שרעקלעך צו זען, װי דאָס ייִנגל האָט געבראָכן מיט בלאָטע און שמוץ. אַרום אים זײַנען געשטאַנען די היטלערישע חיות און געקװאָלן פֿון נחת:

– דער האָט עס גוט געמאַכט, דער האָט עס גרינטלעך געמאַכט! …

נאָך די מענטשן, װעלכע האָבן באַדאַרפֿט איבעריאָגן דעם װעלאָסיפּעד, זײַנען נאָכגעלאָפֿן עטלעכע דײַטשן מיט נאַהײַקעס, און יעדן אָפּגעשטאַנענעם האָט מען שוין אַ האַלב־טויטן אָפּגעטראָגן אָן אַ זײַט. אַן עלטערער ייִד פֿון אַ יאָר זעכציק האָט בשום־אופֿן ניט געקאָנט נאָכלויפֿן און איז אָפּגעשטאַנען. ער איז דערפֿאַר שרעקלעך צעשלאָגן געװאָרן און געבליבן ליגן. שפּעטער איז ער אין גאַנצן פֿאַרשװוּנדן, און קײנער האָט זיך ניט אײַנגעשטעלט צו פֿרעגן, װוּ ער איז.

צו דער לעצטער מדרגה פֿון אוממענטשלעכקײַט און געמײנקײַט זײַנען צי היטלערישע אויסװאָרפֿן דערגאַנגען אין דעם אַזוי גערופֿענעם צװײ־קאַמף. זײ האָבן אויסגעקליבן צװײ קרבנות און זיך געהײסן אײנס דאָס אַנדערע שלאָגן. װער װעמען עס װעט בעסער צעקלאַפּן און צעממיתן, דער װעט באַפֿרײַט װערן. מערסטנטײל האָבן זײ אויסגעקליבן דערצו אַ פּאָליאַק און אַ ייִד.

שוין אין די ערשטע טעג נאָך זײער אָקופּירן פּוילן, אין דעם גרויסן אַרבעטס־לאַגער בײַ מינסק־מאַזאָװעצק, האָבן די באַנדיטן אָנגעװענדט די דאָזיקע אַלע מעטאָדן פֿון דערנידעריקן די אָרטיקע אײַנװוינער און פֿון דערפֿירן זײ צו דער מדרגה פֿון גערודפֿטע הינט.

אין דעם זעלבן לאַגער בײַ מינסק־מאַזאָװעצק זײַנען פֿיל מענטשן דערשאָסן געװאָרן אָן שום סיבות, סתּם אַזוי אויס פֿאַרװײַלונג און װילדער הפֿקרות. אַזוי, צום בײַשפּיל, איז דאָרט דערמאָרדעט געװאָרן דער ברודער פֿון מײַן פֿרײַנט װ.ק. פֿון אָטװאָצק צוזאַמען מיט אַ פּוילישן אַרבעטער דערפֿאַר, װאָס זײ האָבן געװאַגט, ניט פֿרעגנדיק, אַװעקשטעלן זיך בעת אַ רעגן אונטער אַ דאַך.

בכּלל איז דאָס דערמאָרדן די אָרטיקע באַפֿעלקערונג בײַ די היטלערישע מענטשנפֿרעסער געװאָרן אַ טאָגטעגלעכע דערשײַנונג. די לײַכטקײַט, מיט װעלכער זײ האָבן דאָס געטאָן, איז נאָך פֿיל שרעקלעכער און אוממענטשלעכער פֿון די מאָרדן גופֿא. מיט דער זעלבער רויִקײַט, װי מע שעכט קעלבלעך, האָבן זײ אויסגעשאָכטן צװײ הונדערט מענטשן אין װאַװער, אַ שטעטל אונטער װאַרשע, דערפֿאַר, װײַל לעבן װאַװער האָט מען געפֿונען אַ טויטן קערפּער פֿון אַ דײַטשישן זעלנער. צװײ הונדערט פֿאַר אײנעם – אַזוי האָבן די ברוינע באַנדיטן באַשלאָסן, און אין מיטן העלן טאָג איז מען זיך רויִק אַרומגעגאַנגען איבער די הײַזער פֿון די װאַװערער אײַנװוינער, װעלכע האָבן גאָרניט חושד געװען, אַרויסגעפֿירט אַ רײ מענטשן, אַפֿילו מאַמעס מיט קינדער בײַ דער ברוסט, און זײ אַלעמען צעשאָסן.

דאָס ברוטאַלסטע און אַכזריותדיקסטע איז געװען די באַציִונג פֿון די היטלעריסטישע מערדער צו דער ייִדישער באַפֿעלקערונג. קײן נאָרמאַלן מענטשן קאָנען גאָר ניט אײַנפֿאַלן אַזוינע װילדסטע דערנידעריקונגען און זביטקעס, װי די, װאָס די באַנדיטן האָבן צוגעטראַכט.

איך װיל דאָ באַזונדערש דערצײלן װעגן דער מאַסן־שחיטה פֿון ייִדן אין הרובעשאָװ. װי מע האָט מיר שפּעטער איבערגעגעבן, זײַנען נאָך מײַן אַנטלויפֿן פֿון היטלערישן גיהנום פֿאָרגעקומען נאָך פֿיל שוידערלעכע שחיטות. נאָר די, װעגן װעלכער איך דערצײל, איז מיט אַ באַזונדערש שאַרפֿן װײטיק געבליבן אײַנגעקריצט אין מײַן זכּרון.

צװײ שטעט האָבן געשמט מיט זײער פֿאַרהעלטניסמעסיקער רויִקײַט און זיכערקײַט: כעלם און הרובעשאָװ. די דאָרטיקע קאָמענדאַנטן – האָבן ייִדן געזאָגט – זײַנען גוטע מענטשן און שטעלן זיך אײַן פֿאַר די אײַנװוינער. װען איך בין געװען אין כעלם ערבֿ די שוידערלעכע געשעענישן, האָב איך טאַקע געהאַט דעם אײַנדרוק, װי איך װאָלט זיך געפֿונען אין אַ שטאָט, אין װעלכער עס לויפֿן אַרום אָן אַ שיִער משוגענע צערײצטע הינט, נאָר מיט צײַמלעך אויף די פּיסקעס. די היטלער־יוגנט און געסטאַפּאָ־לײַט האָבן מיט גאַל און רציחה זיך געװאָרפֿן אויף יעדן אײנעם – װעמען אַ שטויס, װעמען אויסגעזידלט, אָבער װײַטער איז עס ניט געגאַנגען. אויף אַרבעט האָט מען גענומען לויט אַ

רײ. פֿיל כעלמער ייִדן האָבן מיר דאַן געזאָגט: ס'איז טאַקע זײער ביטער, אָבער מע װעט עס דורכקומען. ביז אין אײנעם אַ דאָנערשטיק פֿאַרנאַכט איז אַרויס אַ באַפֿעל, אַז מאָרגן, פֿרײַטיק אינדערפֿרי, זאָלן אַלע מאַנצבלען פֿון ייִדישער נאַציאָנאַליטעט פֿון 16 ביז 60 יאָר זיך צונויפֿזאַמלען פֿאַרן שטאָטראָט. װער עס װעט בלײַבן אין שטוב, װעט דערשאָסן װערן.

צו מאָרגן זײַנען זיך אויפֿן שטאָט־פּלאַץ צונויפֿגעקומען ביז צװעלף הונדערט מאַן. אַרום צען אַ זײגער האָט זײ אַרומגערינגלט אַ גרויסע אָפּטײלונג פֿון זעלנער און געסטאַפּאָ־לײַט. זײ האָבן צוגענומען בײַ אַלעמען די דאָקומענטן און צעריסן, און דערנאָך אָנגעהויבן טרײַבן אויף דעם װעג, װאָס פֿירט קײן הרובעשאָװ. װען נאָך די ערשטע צען קילאָמעטער האָבן די עלטערע און שװאַכערע אָנגעהויבן אָפּצושטײן, האָבן די היטלערישע באַנדיטן די אָפּשטײענדיקע דערשאָסן. דערזעענדיק דאָס, האָבן פֿיל פֿונעם עולם גענומען לויפֿן פֿאָרויס, און ס'איז געװאָרן אַ שרעקלעכע בהלה. און נאָר אויף דעם טאַקע האָבן די פֿאַשיסטישע מערדער געװאַרט. זײ האָבן מיט אַ װילדער הנאה אָן אויפֿהער געשאָסן אויף די הינטערשטע רײען, צװינגענדיק אַזוי אַרום דעם גאַנצן עולם צו לויפֿן.

פֿילנדיק דעם טויט הינטער זיך, האָבן די מענטשן אַראָפּגעריסן פֿון זיך די קלײדער, אָנגעשטרענגט די לעצטע כּוחות און משוגע געװאָרן פֿאַר שרעק. פֿיל האָבן זיך געװאָרפֿן אין די טײַכלעך, װעלכע מע האָט באַגעגנט אויפֿן װעג. אָבער ניט אַלע האָבן דאָס באַװיזן.

פֿון כעלם קײן הרובעשאָװ איז פֿופֿציק קילאָמעטער, און אין משך פֿונעם גאַנצן װעג האָט אָנגעהאַלטן דאָס דאָזיקע װילדע בלוטיקע געיעג. קײן הרובעשאָװ איז שוין פֿאַרנאַכטלעך געקומען אַ העלפֿט פֿון די אומגליקלעכע. דאָרט האָט מען זײ אַלעמען פֿעסט פֿאַרמאַכט אין אַ פּאָר שײַערס און פֿאַרבאָטן דעם מינדסטן שאָרך.

אין דער זעלבער צײַט, װען מע האָט די כעלמער ייִדן געטריבן אַזוי קײן הרובעשאָװ, האָט דער הרובעשאָװער קאָמענדאַנט אַרויסגעגעבן דעם זעלבן באַפֿעל, אַז מאָרגן, ד.ה. שבת פֿרי, דאַרפֿן אַלע ייִדן – מענער פֿון 16 ביז 60 – זיך אויסשטעלן אויפֿן שטאָט־פּלאַץ. אין הרובעשאָװ איז דער גאַנצער עולם געקומען שבתדיק אויסגעפּוצט, און די רבנים און שוחטים אין די שטרײַמלעך און זײערע זשופּיצעס. דאָ װאָלט מען נאָך געקאָנט פֿיל ראַטעװען, װײַל דער אוקראַיִנישער בורגמײַסטער פֿון שטאָט האָט אײַנגערוימט דעם ייִדישן קהילה־פֿאָרזיצער, אַז מיט די ייִדעלעך האַלט עס שלעכט. אָבער דער שײנער ייִד, אָנשטאָט איבערגעבן דאָס אַלעמען, האָט קודם־כּל

געראַטעװעט זײַן אײגענע פֿעל און איז אַנטלאָפֿן. בלויז די, װאָס ער האָט באַגעגנט אויפֿן װעג, האָט ער איבערגעגעבן, אַז זײ זאָלן לויפֿן. אַזוי אַרום האָט זיך אין הרובעשאָװ צונויפֿגענומען אַן עולם פֿון אַ זעקס הונדערט מאַן, װעלכע מע האָט צוזאַמען מיט די כעלמער אָנגעהויבן טרײַבן אין דער ריכטונג צו דער סאָװעטישער גרענעץ.

ביז איבער די קני אין בלאָטע, האָט דער עולם מיט גרויס מי, אין אײנע אַנגסטן, אַ גאַנצן טאָג זיך געשלעפּט פֿאָרויס און פֿאָרויס. אויף נאַכטלעגער האָט מען אַלע אַרײַנגעטריבן אין די זײַטיקע בלאָטיקע קאַנאַװעס, װעלכע האָבן געגרײכט ביזן האַלדז. דאָ זײַנען איבער נאַכט אומגעקומען, דערפֿרוירן און דערטרונקען געװאָרן אַ פֿערציק מאַן, צװישן זײ די גאַנצע כּלי־קודש פֿון הרובעשאָװ. צומאָרגנס האָט זיך װידער אָנגעהויבן דאָס בלוטיקע געיעג נאָך מיט מער װילדקײט און אַכזריות. הונדערטער מענטשן זײַנען צעשאָסן געװאָרן אויפֿן סאַמע באַנדיטישן אופֿן פֿון הינטן־אַרום, צװישן זײ אויך מײַן איבערגעגעבענער חבֿר דער אַדװאָקאַט ב. און זײַן שװער, אַן עלטערער מענטש, װעלכן ער האָט געמוזט פֿירן אונטער דער האַנט.

די מענטשנפֿרעסער האָבן זיך ניט באַנוגענט מיט די צעשיסונגען אויפֿן װעג. ניט װײַט פֿון דער גרענעץ, אין אַ װעלדל, װוּ מע האָט זיך געזעצט אָפּרוען, האָבן זײ סתּם פֿון פֿאַרגעניגן װעגן אַ שפּיל געטאָן און געשאָסן, װעמען עס האָט זיך זײ פֿאַרװאָלט. דאָס זעלבע האָבן זײ געטאָן האַרט בײַ דער סאָװעטישער גרענעץ. זײ האָבן די אַכט הונדערט פֿאַרבליבענע מענטשן אײַנגעטײלט אין צװײ גרופּעס און מיט דער שענדלעכסטער צינישער רויִקײַט זיך געװענדט צו דער דערשלאָגענער מחנה מענטשן:

– נו, איצט צום געזעגענען, װײַזט אײַער מוט און מעלדט אײַך עלף פֿרײַװיליקע צום דערשיסן. אויב ניט, װעלן מיר שוין אַלײן אויסקלײַבן דאָפּלט.

אַזוי איז פֿאָרגעקומען די שוידערלעכע שחיטה פֿון די כעלמער און הרובעשאָװער ייִדן. װען פֿון אײניקע אַנטלאָפֿענע האָט די הרובעשאָװער באַפֿעלקערונג – די פֿרויען, מאַמעס און קינדער – זיך דערװוּסט, װאָס מיט זײערע אײגענע איז פֿאָרגעקומען, האָט די גאַנצע שטאָט אויסגעבראָכן אין אײן װילד געשרײ. דער גוטער קאָמענדאַנט האָט די פֿרויען און מאַמעס ניט געשטערט זיך אויסצוװײנען. כּדי ניט צו פּטרן קײן צײַט אומזיסט, האָט ער אין די זעלבע טעג אַרויסגעשיקט אויפֿמאָנען מיט דער גאַנצער דײַטשישער שטרענגקײט די אַלטע שטײַערן פֿון די פּוילישע צײַטן.