The things we know is far from everything there is…

Told by R.H. Dogon

in: The Blood Cries for Vengeance!: What Victims tell about the Fascist Atrocities in the Occupied Poland, collected and assembled by L. Kvitko, Y. Nusinov, and Y. Katsnelson; Forword: Shakhne Epshteyn (Moscow: Der Emes, 1941), 96–99

On the Jewish cemetery of Przemyśl, there is a fresh mass grave. This is the most horrific document of the savage bestiality of our times.

In the white stone, small tablets are attached on which the names of all those are engraved who were murdered in a horrific way during the 14 days of German occupation in September 1939.

Who knows, how many would have been added to their number, if the Red Army had not pulled out this bloody piece of land from Hitlerites’ paws.

Ten little tables on the mass grave are entirely empty, – no name is engraved on them. They were people who did not have any documents on them, and their bodies were so crumbled up that one could not establish who they were.

In those terrible days, the Gestapo men drove around the city like bloodthirsty rascals. They snapped up people they coincidentally bumped into, arranged them in rows, gave the order hands on the neck and let them stand like this for several hours. At the same time, other Gestapo-men entered different houses and dragged out people from them, – very often it was sick people dragged from their beds.

They loaded the people group by group on trucks and drove them out of the city, ostensibly to work. No one of them came back alive, however. There, they were arranged in rows of five. They ordered the first five

to dig up graves for themselves, shot at them with dumdum bullets, pulled out their eyes alive, cut off limbs, cut out tongues. The survivors of the last row had to hastily bury the dead and prepare graves for themselves again until everyone was dead. This way, a father had to witness the early death of his son; a brother had to bury his brother with his hands before he himself perished from the murderous hands.

Only from one family with the name of Soyfer, the Hitlerites killed a father, a son, and a son-in-law simultaneously. The dry goods merchant Zaltsberg, a calm, quiet, and in the city well-respected man, was found with his hands around the throat of his 19-year old son. This son, a student, had a reputation as a very talented mathematician, and not only his parents prided themselves with him; his professors predicted a career of a scientist. I myself saw how one of his teachers, the Ukrainian Makhnatski, brought flowers to his grave on his yortsayt1Note 1 : anniversary of death..

Grosman, a quiet, sick person, who did nothing else in his life than studying books, was dragged out from his sickbed. Ignoring the pleas and laments of his old, disabled mother, who is not able to move and for whom the son was her only support, he was taken away and killed.

The Gestapo summoned the 70-year old Nekhemye Rozenboym and informed him that he has to take care of the burial of the murdered and at the very end a bullet awaits him as well.

They made Rozenboym and several other Jews stand with their faces turned to the wall and ordered them to say vide 2Note 2 : confession of sin said collectively on Yom Kippur and individually before dying., because they would be shot in 15 minutes. While the Jews said vide, the murderers prepared their rifles, whilst making fun of their victims, and made all necessary preparations for the execution. Suddenly, they were summoned from someone and the Gestapo men left behind those sentenced to death. The Jews did not dare to move from the spot convinced that this is something of a new trick of the bloodhounds. When no one came back after some time, they left

and to this day they cannot say whether the Gestapo intentionally plotted this game or whether they simply forgot about them because a new game came up.

A woman (I forgot her name) went to the Gestapo, – she wanted to plead for the release of her husband from their hands. So they suggested to her that she should bring ransom in the amount of four thousand Złoty. The woman, who never in her life possessed such a sum of money, decided to do the impossible in order to save her husband. She sold everything from her home, remained with one shirt and one dress, but it did not suffice. So people pooled however much one could afford and we gathered the necessary sum of money.

On the second day, the woman came to the Gestapo with money. They took the money from her and ordered her to come back tomorrow. Then they will release her husband.

The next day, they ordered her to wait a little in the corridor. Suddenly, she heard from above her coming from the first floor a mocking laughter: Here you have your husband. Then, at the same time, she saw something dark rolling down the stairs.

The horribly mutilated dead body of her husband rolled towards her feet.

It became clear that at the point that they conducted the negotiations regarding the ransom with the woman, her husband had already not been alive anymore.

In those days, in the city of Przemyśl alone 580 people were killed. Only a part of them have been able to be buried so far – 168, because the Nazis did not kill their victims in one place but dragged them into woods and to fields and deserted mountains. Those, who were found, were found thanks to the peasants who after the Germans had left pointed to the locations from where wild clamor and shootings were heard. Women, mothers, daughters, fathers, sons walking around the fields, teared open the freshly closed soil and searched for traces of their relatives. Finding mutilated bodies with teared-out eyes, cut-out tongues and cut-off limbs, it was difficult, however, to recognize the former individuals.

In the small shtetl Dynów, the Hitlerites massacred approximately 400 people, among them very many refugees – from Western Poland.

In the shtetl Milicz, the Hitlerites chased 70 Jews into the beys-medresh, among them many old men, locked them in and set the building on fire from all sides. Everyone burnt to death alive. The Jewish writer Y. Keytlman’s sister, a young girl who did not live far, got so upset from this calamity that she went insane. She was in Lviv in a mental hospital.

In the city Przemyśl, the Hitlerites set the old synagogue from the 15th century on fire, which was of great artistic value. When the firemen started to extinguish the fire, Nazis came running and cut open the rubber hose with knives.

In the city of Jarosław, the Hitlerite general was killed. Since no traces of the one behind it could be found, all Polish students of the gymnasium were gathered, boys in the ages from 12 to 18, and every tenth of them was shot to death.

We know little about the things that are happening right now in these territories because the people who managed to save themselves, escaped on the eve the Hitlerite invasion.

I spoke to a Jew from Przemyśl, the butcher Broyn, who was with the Germans for 24 hours before the Red Army took back the city. Immediately after the entry into the city, on Sunday, June 22, the Hitlerites shot everyone who appeared on the streets. Many Ukrainians and Poles died who went out to welcome them convinced that the Hitlerites would receive them well.

From Slovatskega Street No. 7, the Hitlerites dragged out all residents and chased them to the other side of the river San. The son of the Nayshteter rabbi tried to escape. They caught him and got ready to shoot him in front of everyone’s eyes. An elderly lady with the name of Zirber threw herself to their feet and begged them to give him life. They shot both dead.

דאָס, װאָס מיר װײסן, איז נאָך װײַט ניט אַלץ…

דערצײלט פֿון ר.ה. דאָגאָן

אין: דאָס בלוט רופֿט צו נקמה!: װאָס געליטענע דערצײלן װעגן די פֿאַשיסטישע אַכזריות אינעם אָקופּירטן פּוילן, געזאַמלט און צונויפֿגעשטעלט פֿון ל. קװיטקאָ, י. נוסינאָװ און י. קאַצנעלסאָן; פֿאָרװאָרט: שאַכנע עפּשטײן (מאָסקװע: דער עמעס, 1941), 96–99

אויפֿן פּערעמישלער בית־עולם איז פֿאַראַן אַ פֿרישער מאַסן־קבֿר. דאָס איז דער שרעקלעכסטער דאָקומענט פֿון װילדסטער בעסטיאַלישקײַט פֿון אונדזער צײַט.

אין דעם װײַסן שטײן זײַנען אַרײַנגעפּאַסט טעװעלעך, אויף װעלכע עס זײַנען אויסגעקריצט די נעמען פֿון די אַלע, װאָס זײַנען אויף אַ שוידערלעכן אופֿן דערמאָרדעט געװאָרן בעת דער 14־טאָגיקער אָקופּאַציע פֿון די דײַטשן אין סעפּטעמבער 1939 יאָר.

װער װײסט, מיט װיפֿל עס װאָלט זיך פֿאַרמערט זײער צאָל, װען די רויטע אַרמײ װאָלט ניט אַרויסגעריסן דאָס מיט בלוט־פֿאַרגאָסענע שטיק לאַנד פֿון די היטלעריסטישע לאַפּעס.

צען טעװעלעך פֿון מאַסן־קבֿר זײַנען בכּלל לײדיק, – קײן נעמען זײַנען אויף זײ ניטאָ. דאָס זײַנען געװען מענטשן, װאָס האָבן בײַ זיך קײן דאָקומענטן ניט געהאַט, און זײערע קערפּערס זײַנען געװען אַזוי צעבראָקט, אַז מע האָט ניט געקאָנט פֿעסטשטעלן, װער זײ זײַנען.

אין יענע שרעקלעכע טעג זײַנען די געסטאַפּאָ־לײַט אַרומגעפֿאָרן איבער דער שטאָט װי בלוטדורשטיקע הינטשלעגער. זײ האָבן געכאַפּט צופֿעליק־באַגעגנטע מענטשן, אויסגעשטעלט אין רײען, געגעבן אַ באַפֿעל הענדע אַם נאַקעט און אַזוי זײ געלאָזט שטײן עטלעכע שעה. גלײַכצײַטיק זײַנען אַנדערע געסטאַפּאָװצעס אַרײַנגעגאַנגען אין פֿאַרשײדענע הײַזער און אַרויסגעשלעפּט פֿון דאָרט מענטשן, – זײער אָפֿט קראַנקע פֿון די בעטן אַרויס.

מע האָט די מענטשן פּאַרטיעסװײַז אויפֿגעלאָדן אויף לאַסט־אַװטאָס און זײ אַװעקגעפֿירט הינטער דער שטאָט, כּלומרשט – אויף אַרבעט. קײנער פֿון זײ איז שוין אָבער צוריק אַ לעבעדיקער ניט געקומען. דאָרט האָט מען זײ אויסגעשטעלט אין רײען צו פֿינף. געהײסן די ערשטע פֿינף

אויסגראָבן קבֿרים פֿאַר זיך, געשאָסן אויף זײ מיט דום־דום־קוילן, לעבעדיקערהײט אַרויסגעריסן די אויגן, אָפּגעשניטן אבֿרים ,אויסגעשניטן צונגען. די לעבעדיק געבליבענע פֿון דער הינטערשטער רײ האָבן געמוזט פֿאַרשאַרן די טויטע און װידער גרײטן אַלײן פֿאַר זיך קבֿרים, ביז אַלע זײַנען געבליבן טויט. אַזוי האָט אַ פֿאָטער געמוזט קוקן אויפֿן פֿריען טויט פֿון זײַן יונגן זון; אײן ברודער האָט געמוזט מיט די אײגענע הענט פֿאַרשאַרן דעם צװײטן, אײדער ער איז אַלײן געפֿאַלן פֿון דער מערדער־האַנט.

בלויז פֿון אײן משפּחה מיטן נאָמען סופֿר האָבן די היטלעריסטן אומגעבראַכט גלײַכצײַטיק אַ פֿאָטער, אַ זון און אַן אײדעם. דעם שניט־סוחר זאַלצבערג, אַ רויִקן, שטילן, אין דער שטאָט זײער באַליבטן מענטשן, האָט מען געפֿונען מיט פֿאַרקראַמפֿטע הענט אַרום האַלדז פֿון זײַן 19־יאָריקן זון. דער דאָזיקער זון, אַ סטודענט, האָט געשמט אַלס זײער אַ פֿײיִקער מאַטעמאַטיקער, און ס'האָבן זיך מיט אים געגרײסט ניט בלויז די עלטערן; זײַנע פּראָפֿעסאָרן האָבן אים פֿאָרויסגעזאָגט די קאַריערע פֿון אַ װיסנשאַפֿטלער. כ'האָב אַלײן געזען, װי אײנער פֿון זײַנע לערער, דער אוקראַיִנער מאַכנאַצקי, האָט געבראַכט צום יאָרצײַט בלומען אויף זײַן קבֿר.

גראָסמאַנען, אַ שטילן, קראַנקן מענטשן, װאָס האָט זיך זײַן גאַנץ לעבן פֿאַרנומען בלויז מיט ביכער, האָט מען קראַנקערהײט אַרויסגעשלעפּט פֿון בעט. ניט געקוקט אויף די בקשות און אויפֿן געװײן פֿון זײַן אַלטער מאַמען, אַ קאַליקע, װאָס קאָן זיך פֿון אָרט ניט רירן און בײַ װעלכער דער זון איז געװען די גאַנצע שטיצע, האָט מען אים אַװעקגעפֿירט און דערהרגעט.

דעם אַלטן 70־יאָריקן נעכעמיע ראָזענבוים האָט די געסטאַפּאָ געלאָזט רופֿן און אים מודיע געװען, אַז ער דאַרף זיך פֿאַרנעמען מיט דער קבֿורה פֿון די דערהרגעטע, און צום סאַמע לעצט דערװאַרט אים אַ קויל.

זײ האָבן ראָזענבוימען און נאָך עטלעכע ייִדן אַװעקגעשטעלט מיט די פּנימער צו דער װאַנט און געהײסן זאָגן װידוי, װײַל אין 15 מינוט אַרום װעלן זײ דערשאָסן װערן. בעת די ייִדן האָבן געזאָגט װידוי, האָבן די מערדער צוגעגרײט געװער, חוזק מאַכנדיק פֿון די קרבנות, און געמאַכט אַלע הכנות צו דער עקזעקוציע. מיטאַמאָל האָט זײ עמעצער אַרויסגערופֿן, און די געסטאַפּאָ־לײַט האָבן איבערגעלאָזן די פֿאַרמישפּטע. די ייִדן האָבן ניט געװאַגט צו רירן זיך פֿון אָרט, זײַענדיק זיכער, אַז דאָס איז עפּעס אַ נײַ פֿאָרטל פֿון די בלוט־הינט. װען ס'איז נאָך אַ לענגערער צײַט קײנער ניט געקומען, זײַנען זײ

אַרויס פֿון דאָרט, און זײ קאָנען ביז הײַנט ניט זאָגן, צי די געסטאַפּאָװצעס האָבן אומיסטן אויסגערעזשיסירט אַזאַ שפּיל, צי זײ האָבן פּשוט פֿאַרגעסן װעגן זײ, װײַל ס'איז אונטערגעקומען אַ נײַע שפּיל.

אײן פֿרוי (איר נאָמען האָב איך פֿאַרגעסן) איז געגאַנגען צו דער געסטאַפּאָ, – זי האָט געװאָלט אויסבעטן איר מאַן פֿון זײערע הענט. האָבן זײ איר פֿאָרגעלײגט, אַז זי זאָל ברענגען אויסקויף־געלט פֿיר טויזנט זלאָטעס. די פֿרוי, װאָס האָט קײנמאָל אין איר לעבן ניט געהאַט אַזאַ סומע געלט, האָט באַשלאָסן טאָן דאָס אוממעגלעכסטע, כּדי אָפּצוראַטעװען איר מאַן. זי האָט פֿאַרקויפֿט אַלץ פֿון זיך און פֿון שטוב, איז געבליבן אין אײן העמד און אין אײן קלײד, דאָך האָט עס ניט געקלעקט. האָבן זיך מענטשן צונויפֿגעלײגט, װער װיפֿל עס האָט געקאָנט, און מע האָט צונויפֿגעזאַמלט די נײטיקע סומע.

דעם צװײטן טאָג איז די פֿרוי געקומען אין דער געסטאַפּאָ מיט געלט. זײ האָבן בײַ איר צוגענומען דאָס געלט און געהײסן קומען מאָרגן, דעמלט װעלן זײ איר אַרויסגעבן דעם מאַן.

צומאָרגנס האָט מען איר געהײסן צוּװאַרטן אין קאָרידאָר. מיטאַמאָל האָט זי דערהערט איבער זיך פֿון ערשטן שטאָק אַראָפּ אַ חוזקדיק געלעכטער: אָט האָסטו דײַן מאַן. און גלײַכצײַטיק האָט זי דערזען עפּעס טונקלס קײַקלען זיך פֿון די טרעפּ אַראָפּ.

צו אירע פֿיס האָט זיך צוגעקײַקלט דער שרעקלעך צעקאַליעטשטער טויטער גוף פֿון איר מאַן.

עס איז געװאָרן קלאָר, אַז בשעת זײ האָבן געפֿירט די אונטערהאַנדלונגען מיט דער פֿרוי װעגן דעם אויסקויף־געלט, האָט שוין דער מאַן ניט געלעבט.

אין יענע טעג זײַנען בלויז אין דער שטאָט פּערעמישל דערהרגעט געװאָרן 580 מענטשן. צו קבֿורה איז ביז איצט געלונגען צו ברענגען בלויז אַ טײל פֿון זײ – 168, װײַל די נאַציס האָבן זײערע קרבנות געהרגעט ניט אין אײן אָרט, נאָר זײ פֿאַרשלעפּט אין װעלדער און פֿעלדער און װיסטע בערג. די, װאָס מע האָט יאָ געפֿונען, איז דאָס אַ דאַנק די פּויערים, װעלכע האָבן נאָכן אַװעקגײן פֿון די דײַטשן אָנגעװיזן די ערטער, פֿונװאַנען עס האָבן זיך געהערט װילדע געשרײען און שיסערײַען. װײַבער, מוטערס, טעכטער, פֿאָטערס, זין זײַנען אַרומגעגאַנגען איבער אָט די פֿעלדער, האָבן אויפֿגעריסן די פֿריש־צוגעשיטע ערד און געזוכט די שפּורן פֿון זײערע קרובֿים. אין די צעקאַליעטשעטע קערפּערס מיט אויסגעשטאָכענע אויגן, אויסגעשניטענע צונגען און אָפּגעהאַקטע אבֿרים איז אָבער שװער געװען צו דערקענען אַן אַמאָליקן מענטשן.

אינעם קלײנעם שטעטעלע דינאָװ האָבן די היטלעריסטן אויסגעשאָכטן אַן ערך 400 מענטשן, צװישן זײ זײער אַ סך פּליטים – פֿון מערבֿ־פּוילן.

אין שטעטל מיעלעץ האָבן די היטלעריסטן אַרײַנגעטריבן אין בית־מדרש אַן ערך 70 ייִדן, צװישן זײ אַ סך זקנים, פֿאַרשפּאַרט זײ אינעװײניק און אונטערגעצונדן די געבײַדע פֿון אַלע זײַטן. אַלע זײַנען פֿאַרברענט געװאָרן לעבעדיקערהײט. דעם ייִדישן שרײַבער י. קײטלמאַנס שװעסטער, אַ יונג מײדל, װאָס האָט ניט װײַט געװוינט, איז פֿון דעם אומגליק אַזוי דערשיטערט געװאָרן, אַז זי איז פֿון זינען אַראָפּ. זי איז געװען אין לװאָװ אין משוגעים־הויז.

אין שטאָט פּערעמישל האָבן די היטלעריסטן אונטערגעצונדן אַן אַלטע שול פֿון פֿופֿצנטן יאָרהונדערט, װעלכע האָט געהאַט אַ גרויסן קינסטלערישן װערט. װען די פֿײַערלעשער האָבן גענומען לעשן די שׂרפֿה, זײַנען אָנגעלאָפֿן נאַציס און מיט מעסערס אויפֿגעשניטן די גומיקישקעס.

אין שטאָט יאַראָסלאַװ איז דערהרגעט געװאָרן אַ היטלעריסטישער גענעראַל. אַזוי װי מע האָט ניט געפֿונען די שפּורן פֿון דעם שולדיקן, האָט מען צונויפֿגענומען אַלע פּוילישע גימנאַזיסטן, ייִנגלעך פֿון 12 ביז 18 יאָר, און יעדן צענטן פֿון זײ דערשאָסן.

װעגן דעם, װאָס עס קומט איצט פֿאָר אין די דאָזיקע געביטן, װײסן מיר זײער װײניק, װײַל די מענטשן, װעמען עס איז געלונגען זיך צו ראַטעװען, זײַנען אַװעק ערבֿ דעם אַרײַנקומען פֿון די היטלעריסטן.

איך האָב גערעדט מיט אַ ייִד פֿון פּערעמישל, אַ קצבֿ ברוין, װעלכער איז געװען 24 שעה בײַ די דײַטשן, אײדער די רויטע אַרמײ האָט צוריק די שטאָט אָפּגענומען. תּיכּף נאָכן אַרײַנקומען אין שטאָט, זונטיק דעם 22 יון, האָבן די היטלעריסטן געשאָסן יעדן אײנעם, װאָס האָט זיך אויף דער גאַס באַװיזן. עס זײַנען אומגעקומען אַ סך אוקראַיִנער און פּאָליאַקן, װאָס זײַנען אַרויס זײ מקבל־פּנים זײַן, זײַענדיק זיכער, אַז די היטלעריסטן װעלן זײ גוט אויפֿנעמען.

פֿון דער סלאָװאַצקעגאַ־גאַס נומ. 7 האָבן די היטלעריסטן אַרויסגעשלעפּט אַלע אײַנװוינער און זײ אַריבערגעטריבן אויף יענער זײַט טײַך סאַן. דעם נײַשטעטער רבֿס זון האָט געפּרוּװט אַנטלויפֿן. זײ האָבן אים געכאַפּט און זיך געגרײט אים דעשיסן פֿאַר עלעמען אין די אויגן. אַן אַלטע פֿרוי מיטן נאָמען זירבער האָט זיך זײ געװאָרפֿן צו די פֿיס און געבעטן, מע זאָל אים שענקען דאָס לעבן. האָבן זײ בײדן דערשאָסן.