Archive of the Jewish Historical Institute

Testimony of Braun Lida

Daughter of Dawid and Cyrla, née Fiszer, born in 1933 in Glubokoye, voivodeship of Vilnius. Education: three years of primary school. Until 1942, she lived with her parents, the father was a tailor. During the occupation she lost her parents, two brothers and a sister.

When the Germans came to our town in 1941, we lived at Bialystok street number 48. On the third day the Belarusians incited the Germans and they took away all the clothing and cooking utensils from our home.

A few thousand Jews lived in our town. When the Germans came, more than a thousand escaped with the Russian army.

After a few days, the Germans arrested Dr. Geler, Bodov, Kozliner and some others, about 16 persons, brought them to a hill behind town called Piaskovatke and shot them. Belarusians buried them.

Jews had to bring all the goods from their shops to the German authorities and traded in the marketplace. But the Belarussians, not willing to have Jews in the marketplace, incited the Germans and Jews were forbidden to trade in the marketplace. At the same time the German police ordered that Jews had to give away gold and furs.

After a certain time, Jews were moved into the following streets: Vilner, a half of Drujer, Kishleker, Dobrove, and told that Jews only had right to move in the territory of these streets. They carried white bands on their arms, but the life was not so bad, the trade did not stop.

A Judenrat was created. Lederman, a former fabric dealer, was appointed as the chairman. The militia consisted of former traders: Ike Libe-Toybes, Yude Blant, Khaym-Ber Gordon, Ayzik Vaynshteyn and others.

All Jews had to go to work for the Germans. The chairman Lederman would speak to people and warn them to be obedient, not to go to forbidden areas and not to try to avoid work.

When the Germans demanded money and gold and Jews were not in hurry to bring it to the Judenrat, the chairman with the militia went to look for it in people’s homes.

The police would force the people to go to work. If one of them was angry at someone, he would give that person in SS hands and the person would not come back.

Once the policemen came to the chairman and explained that there were too many Jews, some of them had to be killed. The chairman pleaded that there were young people, good workers, who were useful to the authorities and they would continue to be very useful. And they answered that if there were strong ones and weak ones, two ghettos would be established, one for the young who would work and one for the old and weak who would be shot in stages. The second ghetto was in Kisholeyk street.

The Jewish police menaced every Jew with moving them to the second ghetto. When the Germans demanded gold, a contribution, and a Jew could not pay this tax, they would send him to the second ghetto.

Around a thousand people lived in the second ghetto, the old and the sick, as well as between twenty and thirty families that did not have any gold to give away.

Two days later the SS came to the Judenrat and demanded 700 persons to shoot. As the second ghetto had been established, the chairman told them to go to Kisholeyk.

On the same day, the police surrounded Kisholeykes and took people out of their homes. A part of them hid themselves and stayed inside, because the police did not search too diligently.

On the following day at dawn I saw the people from Kisholeyki marching one next to the other, with a hand on the other’s shoulder. They were led to the forest

called Borok and shot there.

Two months later, the police ordered all the Jews to assembly in one square (the horse market) and started to verify the work cards. On some of them, they wrote master [?] and from that we immediately understood that those who had such cards would live. The remaining ones received cards with coded names: Orsha, Borisov, Smolensk.

Those with the master [?] card immediately returned home. The remaining ones figured out that Borisov meant Borok. This is the forest where the killings take place. Indeed, after a few hours these people were taken to the Borok forest and shot by the Polish police.

From then on, every evening, during the return from work, Germans would grab one Jew and shoot him.

After half a year of the ghetto’s existence, when the partisans attacked the neighbouring towns Dokshitsy and Krulevshtshina, with which lots of Germans1Note 1 : Sentence unclear in the original, some words must be missing., the Germans in Glubokoye became fearful the same would not happen in Glubokoye, and their order the vice-chairman of the Judenrat, Yudl Blond, to assemble all the Jews in order to be brought to Lublin.

In the ghetto, it suddenly became very silent, no one showed up in the street. After a few hours, as if they had concerted, a few women with small bundles appeared in the street; as the men were still nowhere to be seen, the Germans opened fire in the direction of ghetto. No one answered them any shots, so they entered the ghetto. Just as they appeared in the ghetto streets, heavy fire met them. Grenades were thrown at them. Many of them fell from the first shots. I saw three SS men lying dead. But the police started to shoot at every house and threw a grenade in every window. The Jews realized that the situation was hopeless, so everyone took their bottle of petrol and set the house, where they were, on fire. In the smoke and fire, people ran

where they could.

The Germans also set houses on fire. The fire flames illuminated the whole town.

When the shooting started, my mother went out into the street to look what was happening and was hit with a bullet in the neck. I, my father, sister and brother went out, moved the mother away from the street and went up to the attic. Because of the suffocating smoke, my father went down. The mother could not walk and fell down from the attic. I went down, helped the mother to her feet and started to run to my father and brother.

From below, I heard shouting:

– Halt!

I looked around and did not see my father. We lied down on our bellies. A German approached and shot at my mother. I saw him loading his gun, so I stood up and ran away. After a second, I managed to hide myself under a brick house. It was the evening already, the smoke was irritating the eyes, I could not see where I was going. Wandering around the ghetto like that, I felt that someone was following me and I tried to pronounce my brother’s name. Indeed, he answered. Then we both walked through the ruins. People were running, we followed them. The machine guns were still shooting. During a short distance we had to fall on our bellies a few times.

When the ghetto fence had burned down, I and my brother left the ghetto territory. We entered a garden and slept there until the dawn.

When the day came, my brother told me to go have a look where the Germans where. I left the garden. Two Germans were standing looking at the other direction. I could not go back, so I went through the fields and the forests to the villages and asked, where the partisans where.

During the fire, the father told us that if someone from us stayed alive, they should go the village called Arebova2Note 2 : Orekhovno, 5 kilometers from Glubokoye. I spent a whole day wandering in the woods until I came to that village.

I called my father by name, but no one answered. However, peasants that knew my father and heard me shouting, warned me I should quickly go away because the village elder was coming. I ran fast down the hill and entered a forest. Walking, a heard a pig squeak. Following the sound of the squeaks, I found myself on a path, where I met peasants from Glubokoye I knew; I followed their horse cart.

I saw Germans on the road, so I quickly ran away and entered a cemetery. I saw that they were following me and they caught me. They asked me who I was. I answered that I was a Christian girl. They laughed and told me not to be afraid, that they knew I was a Jewish girl. They asked me where I was going.

– I’m following my nose, I answered.

– Tell me, do you want to go to the partisans? – one of them asked again.

– I don’t know, I don’t have where to sleep – I answered.

– Go to this house, you’ll be able to sleep there – one of them said and pointed where to go.

I entered the house and asked for something to drink. I received it. The owner of the house questioned me who I was, I answered that I was form Glubokoye, but he did not allow me to sleep at his place. He told me to go away immediately.

Leaving a house, I saw a non-Jew ploughing. I approached him and asked if I could sleep at his place. He answered no, but called me back and gave me instructions to enter a barn where I could sleep. He brought me food in the morning. Then he came back again soon and told me:

– Two Jews have just passed by, run quickly!

I ran and shouted to the Jews to wait, but they did not stop. I continued to run and caught up with them. They were people from Glubokoye I knew, a married couple. I went to the partisan area with them. They left me in a Christian woman’s house and left. I asked how to reach the partisan units. I was not accepted into three units. Young guys sat with guns. They questioned me who I was, from where I came and told me to go to another village 1,5 kilometer away from that village.

Going there I asked a peasant woman where the commander was. At the moment, a man was passing by on a bicycle and the woman told me to ask him.

I stopped him, showed him the note from the commander of the previous village which said we should contact the regional commander.

He immediately led me to a house in the village. I waited in the street. He was the commander of the 5th unit, from Moscow, Konstantinov Vania.

I met Jews I knew there. The commander asked them if they knew me, they answered negatively, but I knew them.

I entered the house. After having a rest, I went to the kitchen and helped to peel the potatoes and with other chores.

After two weeks, all the nine units went to attack Vileyka.

I learnt that Konstantinov and Rodionov had been taken prisoners by the Germans. When the Germans were shooting the Russian prisoners, Konstantinov and Rodionov proposed the Germans to create a brigade to fight against the partisans. The Germans gave them a permission, and they organized quite a large group, armed with shotguns and machine guns. Konstantinov and Rodionov went over to the partisans and created the nine units.

I was 5 kilometers from Vileyka and I was told that during the attack Vileyka had been burned down. People ran away, lots of Germans were taken as prisoners. From the midday, the fight

continued until the following morning.

Two Jewish young men from our 5th unit, Bik Leybl from Prozoroki and Ziomke Krivitski, were killed, they were burned during the fire.

Konstantinov also fell.

Afterwards, we returned to the woods. Druboshovski took over Konstantinov’s place. Rodionov decided to reach the front. Just as they had crossed the railway, the Germans surrounded them. We were 15 persons to stay. We waited the Germans to come looking for us, but they did not come. I learned that Rodionov had also been killed and that the brigade was scattered. Our hideout was also discovered, 15 persons were shot. I ran away and hid myself.

אַרכיוו פֿון ייִה''אָ

גבֿית־עדות פֿון ברוין לידאַ

אַ טאָכטער פֿון דוד און צירל, פֿון דער היים פֿישער, געבוירן אין יאָר 1933 אין גלובאָקע, ווילנער וואָיעוו. בילדונג: 3 קלאַסן פֿון אַן אַלגעמיינער שול. ביז 1942 איז זי געווען צוזאַמען מיט די עלטערן, דער פֿאָטער אַ שנײַדער. בעת דער אָקופּאַציע האָט זי פֿאַרלוירן די עלטערן מיט צוויי ברידער און אַ שוועסטער.

ווען די דײַטשן זײַנען אין יאָר 1941 אַרײַן אין אונדזער שטאָט, האָבן מיר געוווינט אויף ביאַליסטאָצקי־גאַס 48. אויפֿן דריטן טאָג האָבן ווײַסרוסן אונטערגעהעצט די דײַטשן און זיי האָבן צוגענומען פֿון אונדזער שטוב אַלע קליידער און קיכגעשיר.

אין אונדזער שטאָט האָבן געלעבט עטלעכע טויזנט ייִדן. ווי די דײַטשן זײַנען אַרײַן, זײַנען מער ווי טויזנט אַנטלאָפֿן מיטן רוסישן מיליטער.

נאָך עטלעכע טעג האָבן די דײַטשן גענומען ד''ר געלער, באָדאָוו, קאָזלינער א. אַ., אַרום 16 מאַן, זיי אַרויסגעפֿירט אויף אַ באַרג הינטער דער שטאָט פּיאַסקאָוואַטקע און דאָרט זיי דערשאָסן. ווײַסרוסן האָבן זיי באַגראָבן.

ייִדן האָבן געמוזט אַלע סחורות פֿון זייערע געוועלבער אַוועקטראָגן צו דער דײַטשער מאַכט און געהאַנדלט אויפֿן מאַרק. אָבער די ווײַסרוסן האָבן געהעצט די דײַטשן, אַז זיי ווילן נישט האָבן די ייִדן אויפֿן מאַרק און עס איז פֿאַרווערט געוואָרן די ייִדן האַנדלען אויפֿן מאַרק. גלײַכצײַטיק האָבן די דײַטשישע זשאַנדאַרן געפֿאָדערט ייִדן זאָלן ברענגען גאָלד און פֿוטער־מאַנטלען.

אין אַ צײַט אַרום זײַנען אַלע ייִדן געטריבן געוואָרן אין די גאַסן: ווילנער, אַ האַלבע דראָיער, קישאָלעיקער, דאָבראָווע, און געזאָגט, אַז ייִדן האָבן דאָס רעכט זיך צו באַוועגן נאָר אין תּחום פֿון די גאַסן. אָנטאָן ווײַסע בענדער אויף די הענט, דאָך האָט זיך נישט שלעכט געלעבט, דער האַנדל האָט זיך נישט אָפּגעשטעלט.

עס איז געשאַפֿן געוואָרן אַ יודענראַט. אלס פּרעזעס איז באַשטימט געוואָרן לעדערמאַן, אַ געוו. שניט־סוחר. אַ מיליץ פֿון ייִדן געוו. סוחרים ווי: איקע ליבע־טויבעס, יודע בלאַנט, חיים־בער גאָרדאָן, אײַזיק ווײַנשטיין א. א.

אַלע ייִדן האָבן געמוזט גיין אַרבעטן צו די דײַטשן. דער פּרעזעס לעדערמאַן פֿלעגט רעדן און וואָרענען די ייִדן, מען זאָל זײַן געהאָרכזאַם, נישט גיין וווּ עס איז פֿאַרבאָטן און ניטש אויסבאַהאַלטן פֿון אַרבעט.

אַז די דײַטשן האָבן געפֿאָדערט געלט, גאָלד און ייִדן האָבן זיך נישט געאײַלט צו טראָגן אין יודענראַט, איז דער פּרעזעס מיט דער מיליץ געגאַנגען זוכן בײַ ייִדן אין די שטובן.

די פּאָליציי פֿלעגט די ייִדן יאָגן אַרבעטן. אַז איינער פֿון זיי פֿלעגט זײַן בייז אויף אַ ייִד, האָט ער אים איבערגעגעבן דער עס־עס און דער ייִד איז שוין מער נישט צוריקגעקומען.

איין מאָל זײַנען די זשאַנדאַרן געקומען צום פּרעזעס און אים דערקלערט, אַז עס זײַנען דאָ צו פֿיל ייִדן, זיי מוזן אַ ביסל אויסשעכטן. דער פּרעזעס האָט געבעטן, אַז עס זײַנען דאָ יונגע מענטשן, גוטע אַרבעטער. די מאַכט האָט דאָך נוצן פֿון זיי און זיי וועלן דאָך אויך ווײַטער פֿיל נוצן ברענגען. און זיי האָבן געזאָגט, אַז אויב עס זײַנען דאָ שוואַכע און שטאַרקע, וועלן זיי מאַכן צוויי געטאָס, פֿאַר יונגע, וואָס וועלן אַרבעטן, און אַלטע, שוואַכע, וואָס וועלן ביסלעכווײַז געשאָסן ווערן. דאָס צווייטע געטאָ איז געווען די גאַס קישאָלעיק.

די ייִדישע פּאָליציי האָט יעדן ייִד געדראָט מיטן אַרײַנוואַרפֿן אין צווייטן געטאָ. ווען די דײַטשן האָבן געפֿאָדערט גאָלד, קאָנטריבוציע און אַ ייִד האָט נישט געהאַט אײַנצאָלן דעם שטײַער, האָבן זיי אים איבערגעשיקט אין געטאָ נר' 2.

אין געטאָ 2 האָבן געלעבט אַן ערך 1000 מענטשן, אַלטע, שוואַכע און עטלעכע צוואַנציק פֿאַמיליעס, וואָס האָבן נישט געהאַט צו געבן גאָלד.

נאָך צוויי טעג זײַנען געקומען די עס־עס צום יודענראַט, ער זאָל זיי געבן 700 מענטשן צום שיסן. אַזוי ווי עס איז געווען דאָס צווייטע געטאָ, האָט דער פּרעזעס זיי אָנגעוויזן צו גיין אויף קישאָלעיק.

דעם אייגענעם טאָג זײַנען די קישאָלעיקעס אַרומגערינגלט געוואָרן מיט זשאַנדאַרן און פֿון די שטובן גענומען ייִדן. טייל האָבן זיך באַהאַלטן, זײַנען געבליבן, ווײַל די זשאַנדאַרן האָבן נישט אַזוי שטרענג געזוכט.

צו מאָרגנס באַגינען האָב איך געזען די מענטשן פֿון קישאָלעיקי גיין איינער נעבן צווייטן מיט די הענט אויפֿן אַנדערנס אַקסל. זיי זײַנען געפֿירט געוואָרן אין אַ וואַלד

באָראָק און דאָרט זיי דערשאָסן.

צוויי חדשים שפּעטער האָבן די זשאַנדאַרן באַפֿוילן אַלע ייִדן צוזאַמענקומען אויף איין פּלאַץ (פֿערד־מאַרק) און נעמען קאָנטראָלירן די אַרבעטס־קאַרטן. אויף טייל אויפֿגעשריבן – מײַסטער [קעכין], לויט דעם נאָמען האָט מען זיך גלײַך דערקלערט, אַז די מיט אַזעלכע קאַרטן זײַנען צום לעבן. די איבעריקע האָבן באַקומען אָנגעהערעניש דורך פֿאַרשטעלטע נעמען: אָרשע, באָריסאָוו, סמאָלענסק.

מיט דער קאַרטע מײַסטער [קערין] זײַנען גלײַך אַוועק אַהיים. די איבערגעליבענע האָבן זיך אויסגעטײַטשט, אַז באָריסאָוו באַדײַט באָראָק. דאָס איז דער וואַלד, וווּ מען טויטעט. און טאַקע נאָך עטלעכע שעה זײַנען די ייִדן אַוועקגעפֿירט געוואָרן אין וואַלד באָראָק און דאָרט דורך דער פּוילישער פּאָליציי דערשאָסן געוואָרן.

פֿון דעמאָלט אָן פֿלעגן די דײַטשן כאַפּן יעדן פֿאַרנאַכט, בעתן אַהיים גיין פֿון דער אַרבעט, אַ ייִד און אים שיסן.

נאָך אַ האַלב יאָר געטאָ, ווען אויף צוויי דערנעבנדיקע שטעטלעך, דאָקשיץ און קרולעוושטשיזנאַ, איז געווען אַן איבערפֿאַל פֿון פּאַרטיזאַנער, מיט וועלכע עס זײַנען מיט אַ סך פֿון די דײַטשן, האָבן די גלובאָקער דײַטשן מורא געקראָגן, עס זאָל דאָס אייגענע נישט פֿאָרקומען אין גלובאָקע און זיי האָבן באַפֿוילן דעם וויצע־פּרעזעס פֿון יודענראַט, יודל בלאָנד, ער זאָל צונויפֿנעמען די ייִדן און זיי וועלן אַוועקגעפֿירט ווערן קיין לובלין.

אין געטאָ איז מאָמענטאַל שטיל געוואָרן, קיין איין ייִד האָט זיך נישט באַוויזן אויף דער גאַס. נאָך עטלעכע שעה, ווי עס וואָלט עפּעס געווען אָפּגעשמועסט, זײַנען אויפֿן גאַס אַרויס עטלעכע פֿרויען מיט קליינע פּעקלעך, און אַזוי ווי מענער האָבן זיך אַלץ נאָך נישט באַוויזן, האָבן די דײַטשן אַרײַנגעשאָסן אין געטאָ. קיינער האָט זיי נישט געענטפֿערט מיט קיין שאָס, זײַנען זיי אַרײַן אין געטאָ. ווי זיי האָבן זיך נאָר באַוויזן אין די געטאָ גאַסן, האָט זיך אויף זיי געעפֿנט אַ העפֿטיק פֿײַער. זיי זײַנען באַוואָרפֿן געוואָרן מיט גראַנאַטן. פֿיל פֿון זיי זײַנען דורך די ערשטע שאָסן געפֿאַלן. איך האָב געזען דרײַ עס־עס־לײַט ליגן טויט. אָבער די זשאַנדאַרן האָבן גענומען באַשיסן יעדעס הויז און אין יעדן פֿענצטער געוואָרפֿן אַ גראַנאַט. ייִדן האָבן געזען, אַז די לאַגע איז אַ פֿאַרשפּילטע, האָט יעדער געכאַפּט זײַן פֿלעשל בענזין און אונטערגעצונדן דאָס הויז וווּ ער האָט זיך געפֿונען. אין דעם רויך און פֿײַער זײַנען מענטשן געלאָפֿן

וווּ איינער האָט געקענט.

די דײַטשן האָבן אויך אונטערגעצינדן הײַזער. פֿון דער פֿײַער־פֿלאַקער איז ליכטיק געווען איבער דער גאַנצער שטאָט.

ווען עס האָט זיך אָנגעהויבן דאָס שיסערײַ, איז מײַן מאַמע אַרויס אויפֿן גאַס אַ קוק טאָן וואָס עס קומט פֿאָר, האָט איר געטראָפֿן אַ קויל אין האַלדז. איך, מײַן פֿאָטער, שוועסטער און ברודער זײַנען אַרויס און אַוועקגעפֿירט די מאַמען פֿון גאַס און מיר זײַנען אַרויף אויף אַ בוידעם. צוליב דעם שטיקעדיקן רויך איז מײַן פֿאָטער אַראָפּ. די מאַמע האָט נישט געקאָנט גיין און איז פֿון בוידעם אַראָפּגעפֿאַלן. איך בין אַראָפּ, האָב אויפֿגעהויבן די מאַמע און זיך גענומען לויפֿן צום טאַטן און ברודער.

פֿון אונטן האָב איך געהערט קרייען:

– האַלט!

איך האָב זיך אומגעקוקט און מײַן פֿאָטער נישט געזען. האָבן מיר זיך אויסגעצויגן אויפֿן בויך. עס איז צוגעקומען אַ דײַטש און געשאָסן אין מײַן מוטער. איך האָב געזען ווי ער פֿאַרלייגט קוילן אין ביקס, האָב איך זיך אויפֿגעשטעלט און בין אַנטלאָפֿן און אין איין אויגנבליק האָב איך באַוויזן זיך צו באַהאַלטן אונטער אַ געמויערט הויז. עס איז שוין געווען אָוונט, דער רויך האָט געביסן די אויגן, איך האָב נישט געזען וווּ איך גיי און בלאָנדזשענדיק זיך אַזוי אין געטאָ האָב איך דערפֿילט, אַז מען גייט מיר נאָך און איך האָב געפּרוּווט אַרויסזאָגן מײַן ברודערס נאָמען, האָט ער זיך טאַקע אָנגערופֿן. מיר האָבן שוין ביידע געשפּאַנט אויף די חורבֿות. מענטשן זײַנען געלאָפֿן, זײַנען מיר נאָך. פּולעמיאָטן האָבן אַלץ געשאָסן. מיר האָבן איבער אַ קליין שטיקל וועג עטלעכע מאָל זיך געלייגט אויפֿן בויך.

ווען עס איז שוין פֿאַרברענט געוואָרן דער פּאַרקאַן אַרום געטאָ, בין איך און מײַן ברודער אַרויס פֿון געטאָ־תּחום. מיר זײַנען אַרײַן אין אַ גאָרטן און דאָרט געשלאָפֿן ביז טאָג ווערן.

ווי עס איז ליכטיק געוואָרן האָט מיר מײַן ברודער געזאָגט, איך זאָל גיין אַ קוק טאָן וווּ די דײַטשן זײַנען. איך בין אַרויס פֿון גאָרטן. עס זײַנען געשטאַנען צוויי דײַטשן פּונקט פֿאַרקוקט. צוריק שוין נישט געקאָנט גיין און איך בין אַוועק דורך פֿעלדער און וועלדער אין דערפֿער און געפֿרעגט, וווּ עס זײַנען פּאַרטיזאַנער.

בעת דער שׂרפֿה האָט אונדז דער טאַטע געזאָגט, דאָס אויב עס וועט ווער פֿון אונדז בלײַבן לעבן, זאָל גיין אין דאָרף אַרעבאָוואַ 5 קילאָמעטער פֿון גלובאָקע. אַ גאַנצן טאָג האָב איך געוואַנדערט אין די וועלדער ביז איך בין געקומען אין דעם דאָרף.

איך האָב גערופֿן מײַן טאַטן בײַם נאָמען, קיינער האָט זיך נישט אָנגערופֿן. נאָר פּויערים, וועלכע האָבן געקאָנט מײַן פֿאָטער און זיי האָבן געהערט ווי איך שרײַ, האָבן מיך געוואָרנט איך זאָל שנעל אַוועק, ווײַל באַלד קומט אָן דער סאָלטיס. איך בין שנעל אַראָפּ פֿון באַרג און געלאָפֿן ביז איך בין אַרײַן אין אַ וואַלד. גייענדיק האָב איך געהערט, עס קוויטשעט אַ חזיר. ריכטנדיק זיך לויטן קוויטש בין איך אַרויף אויף אַ סטעזשקע, וווּ עס זײַנען געווען באַקאַנטע פּויערים פֿון גלובאָקע און בין נאָכגעגאַנגען די פֿור.

אויפֿן וועג האָב איך דערזען דײַטשן, בין איך שנעל אַנטלאָפֿן און אַרויף אויף אַ בית־עולם. איך האָב געזען, דאָס זיי גייען מיך נאָך און זיי האָבן מיך געכאַפּט. זיי האָבן מיך געפֿרעגט ווער איך בין. איך האָב געענטפֿערט, אַז איך בין אַ קריסטין. זיי האָבן געלאַכט, געזאָגט, איך זאָל נישט קיין מורא האָבן, זיי ווייסן, דאָס איך בין אַ ייִדין און מיך געפֿרעגט וווּ איך גיי.

– וווּ די אויגן טראָגן, האָב איך געענטפֿערט.

– זאָג, צי דו ווילסט גיין צו די פּאַרטיזאַנער? – האָט איינער ווידער מיך געפֿרעגט.

– איך ווייס נישט, איך האָב נישט וווּ צו נעכטיקן – האָב איך געענטפֿערט.

– גיי אַרײַן אין דער שטוב, וועסטו נעכטיקן – האָט איינער געזאָגט און מיר אָנגעוויזן, וווּ צו גיין.

איך בין אַרײַן אין דער שטוב און געבעטן אַ טרינק. האָב באַקומען. דער בעל־הבית האָט מיך אויסגעפֿרעגט ווער איך בין, האָב אים געזאָגט, אַז פֿון גלובאָקע, אָבער איבערנעכטיקן מיר נישט געלאָזט. ער האָט מיר געהייסן שנעל גיין.

אַרויסקומענדיק פֿון דער שטוב האָב איך געזען ווי אַ גוי אַקערט, בין איך צוגעגאַנגען און געפֿרעגט צו איך קאָן בײַ אים נעכטיקן. ניין – האָט ער געזאָגט, אָבער מיך צוריקגערופֿן און מיר אָנגעוויזן, איך זאָל אַרײַן אין אַ שײַער, וועל איך קענען שלאָפֿן. אין דער פֿרי האָט ער מיר געברענגט עסן. ער איז באַלד ווידער געקומען און מיר געזאָגט:

– עס זײַנען פֿאַרבײַגעגאַנגען צוויי ייִדן, לויף שנעל !

איך בין געלאָפֿן און געשריגן די ייִדן זאָלן אויפֿוואַרטן, אָבער זיי האָבן זיך נישט געשטעלט. איך בין דאָך ווײַטער געלאָפֿן און האָב זיי דעריאָגט. זיי זײַנען געווען באַקאַנטע פֿון גלובאָקע, אַ פּאָר פֿאָלק. מיט זיי בין איך שוין געגאַנגען אין פּאַרטיזאַנער ראַיאָן. זיי האָבן מיך איבערגעלאָזט בײַ אַ קריסט און זײַנען אַוועק. איך האָב זיך נאָכגעפֿרעגט אויף די פּאַרטיזאַנער אָפּטיילן. אין דרײַ אָפּטיילן האָט מען מיך נישט צוגענומען. עס זײַנען געזעסן יונגן מיט געווער. זיי האָבן מיך אויסגעפֿרעגט, ווער איך בין, פֿון וואַנען און מיר אָנגעוויזן אין אַ צווייט דאָרף 1,5 קילאָמעטער פֿון דעם דאָרף.

אויפֿן וועג האָב איך געפֿרעגט בײַ אַ פּויערטע וווּ עס איז דער קאָמאַנדיר. פּונקט איז אָנגעפֿאָרן איינער אויף אַ ראָווער און די קריסטין האָט מיר אָנגעוויזן איך זאָל פֿרעגן בײַ אים.

איך האָב אים אָפּגעשטעלט, געוויזן אים דאָס צעטעלע פֿון פֿריערדיקן דאָרף־קאָמאַנדיר, אַז מיר זאָלן זיך ווענדן אין ראַיאָנאָוו־אָפּטייל.

ער האָט מיך גלײַך אַוועקגעפֿירט צו אַ שטוב אין דעם דאָרף. איך האָב געוואַרט אויפֿן גאַס. ער איז געווען דער קאָמאַנדיר פֿון 5טן אָפּטייל, אַ מאָסקווער, קאָסטאַנטינאָוו וואַניאַ.

איך האָב דאָ באַגעגנט באַקאַנטע ייִדן. דער קאָמאַנדיר האָט זיי געפֿרעגט צי זיי קענען מיך, זיי האָבן געענטפֿערט, אַז ניין, אָבער איך האָב זיי יאָ געקענט.

איך בין אַרײַן אין דער שטוב. נאָך אָפּרו בין איך אַרײַן אין קיך און געהאָלפֿן קאַרטאָפֿל שיילן און אַנדערע אַרבעטן.

נאָך צוויי וואָכן זײַנען אַלע נײַן אָפּטיילן אַרויס אויף אַן אָנפֿאַל אויף ווילייקע.

איך האָב זיך דערוווּסט, אַז קאָנסטאַנטינאָוו און ראַדיאָנאָוו זײַנען געווען געפֿאַנגענע בײַ די דײַטשן. ווען דער דײַטש האָט געשאָסן די רוסישע געפֿאַנגענע, האָט ראַדיאָנאָוו און קאָנסטאַנטינאָוו פֿאָרגעלייגט די דײַטשן צו שאַפֿן אַ בריגאַדע צו באַקעמפֿן די פּאַרטיזאַנער. די דײַטשן האָבן דערלויבט און זיי האָבן זיך צוזאַמענגענומען אַ גרעסערע חבֿרה, באַזאָרגט מיט געווער און פּולעמיאָטן. קאָנסטאַנטינאָוו און ראַדיאָנאָוו זײַנען איבערגעגאַנגען צו די פּאַרטיזאַנער און געבילדעט 9 אָפּטיילן.

איך בין געווען 5 קמ' פֿון ווילייקע און מען האָט מיר דערציילט, אַז בעתן איבערפֿאַל איז ווילייקע פֿאַרברענט געוואָרן. די מענטשן זײַנען אַנטלאָפֿן, אַ סך דײַטשן זײַנען גענומען געוואָרן אין געפֿאַנגענשאַפֿט. פֿון 12 בײַטאָג האָט זיך די שלאַכט

געצויגן ביז צומאָרגנס פֿרי.

פֿון אונדזער 5טן אָפּטייל זײַנען געפֿאַלן 2 ייִדישע יונגעלײַט: ביק לייבל פֿון פּריזאָראָק און זיאָמקע קריוויצקי, זיי זײַנען אין דער שֹרפֿה פֿאַרברענט געוואָרן.

עס איז אויך געפֿאַלן קאָנסטאַנטינאָוו.

נאָך דעם זײַנען מיר צוריק אין וואַלד. אויף קאָנסטאַנטינאָווס אָרט איז באַשטימט געוואָרן דרובאָשאָווסקי. ראַדיאָנאָוו האָט באַשלאָסן זיך צו פֿאַראייניקן מיטן פֿראָנט. ווען זיי זײַנען נאָר אַריבער די באַן־ליניע זײַנען זיי אַרומגערינגלט געוואָרן דורך די דײַטשן. מיר זײַנען געבליבן 15 מאַן. מיר האָבן געוואַרט זיי זאָלן קומען נאָך אונדז, אָבער זיי זײַנען נישט געקומען. איך האָב זיך דערוווּסט, אַז אויך ראַדיאָנאָוו איז געפֿאַלן און די בריגאַדע איז זיך צעלאָפֿן. אויך אונדזער פּונקט איז אַנטדעקט געוואָרן, 15 מענטשן זײַנען דערשאָסן געוואָרן. איך בין אַנטלאָפֿן און זיך באַהאַלטן.