Ryszard Weidman, born 1935 in Łódź

Transcribed by I. Lauer

Children

When the war broke out I was in Warsaw with my mommy. I was in the ghetto. There was a blockade – I was with mommy and other people in a cellar, there was a trapdoor there and it was covered with rags and a certain man, who was in the house had a bell and he rang when there was danger, for people to be quiet and hide better. The Germans came and found different people in the cellar in different hide-outs, but ours was the best and they didn’t find us.

Later when we found out that they were going to make soap from us, we went to a certain lady, who worked in the factory and we lodged with her, and the next day we went to my cousin’s. Also in the ghetto when we drove by the sentry, mommy covered me with a blanket. We were there 2 to 3 days, we called uncle up, who was in the city as an Aryan, a Volksdeutsch, and we arranged how to send me.

In the evening, so nobody would see, my cousin and another man threw me and one girl over the wall. My cousin lifted me up on the ladder and passed me onto a man who stood on a stool on the other side. There was no glass in that place.

I was then 6 or 7 years old. Mommy couldn’t go to the city, because she didn’t have money. A woman sent there by my uncle approached me. She said: Come with me. We got into the carriage, but because it was late, a policeman stopped us and told us to show our papers. The men, who were in the carriage showed theirs, and the woman took me by the hand and we escaped to the barber shop. It was fortunate that they stopped the carriage right there, because the lady had keys to the shop. We lodged there sitting in our clothes.

In the morning we went to the lady’s apartment, I had some sleep and then we went by tramway to a certain woman and my uncle came there. My uncle cleaned me and took me to where he lived; I wanted to be there, but it was impossible, because a lot of people used to come by there. Uncle took me to a certain lady. I was there for two weeks.

After that they wanted to give me to my aunt’s acquaintance, but she said that her husband wouldn’t agree and that she knew another, a better one. She led me to that one and I was there maybe a year. It was good for me, uncle used to come to me. I never went out, just sat in the room.

Once my auntie came from the ghetto, she stayed for a few hours. Auntie sent to us a certain lady, who was sick and had ulcers, a Jewess and later a man sent another Jewess. It was crowded and that lady left. But she found

out what they did to me. (when asked, he adds that something was done so that he would not be recognized as a Jew) and that the surgeon, who cured that woman’s ulcers, did it. She sent to us a man, who came and asked if there was a boy and the mistress heard him wrong and asked: what? woman? Then he said: Aha! There is a boy and a woman! He came into our room, told us to go with him, he took away her neck chain and 500 zloty, that she had in possession and a coat. He told me to show him what shouldn’t be shown. He said that he would come for us at 12. He was also a Jew. We escaped. I and the host to a certain lady’s. There I came across that lady who instigated the search against us, and a man similar to the one who was at us. He asked about the other one, how tall he was, how was he dressed. I was there for 3 weeks. Then my auntie took me away from there and gave me to another lady. Again this ill lady was afraid that something would break out and wanted me to be close to her and she moved me to Piusa Street, because she was on Marszałkowska, so I would be close to her.

When the uprising broke out, auntie just brought milk for me and came to us. The husband of the lady, at whose I was, was a company sergeant in the uprising. When the Germans told us to leave, we went with the whole house to the railway station, we lost one another, I almost lost my aunt, because it was heavy with the knapsack and I walked slowly, but I called her and held her hand. We went via a goods train to Pruszków, we were there in a camp. We were in a ward, where the Russians were, they played very nice. When we were leaving those Russians had tears in their eyes.

We went for 3 days and nights, they let us out in Łazy because it was necessary to go out, but they led us under machine guns. People in Łazy said that we were going for death. They didn’t want to take us in Oświęcim, they were burning 120 000 people a day and didn’t have room. They detrained us in Mszana and from there we went to Kraków.

Now I am with my auntie, we are looking for her husband and the whole family and for that man who wanted to kill us. Now I won’t let him get away with it.

31.X.1945.

Ryszard Weidman

1935 w Łucku

Protokołowała Iza Lauer

Dzieci

Jak wojna wybuchła, byłem z Mamusią w Warszawie. Byłem w getcie. Była blokada – ja z mamusią byliśmy z innymi ludźmi w piwnicy. Tam była taka klapa i tą przysypywano szmatami, a jeden pan, który był w domu, miał dzwonek i jak było niebezpieczeństwo dzwonił, żeby się ludzie uciszyli i lepiej schowali. Niemcy przyszli i znaleźli różnych ludzi w piwnicy w innych kryjówkach, ale nasza była najlepsza i nas nie znaleźli.

Potem jak myśmy się dowiedzieli, że z nas mają mydło zrobić, poszliśmy do jednej pani, która pracowała na fabryce, przenocowaliśmy u niej, a na drugi dzień pojechaliśmy do kuzyna. Także w getcie, jak przejeżdżaliśmy koło wachy, mamusia przykryła mnie kocem. Byliśmy tam 2–3 dni, zatelefonowaliśmy do wujka, który był w mieście jako aryjczyk, Volksdeutsch, i umówiliśmy się jak mnie przysłać. Wieczorem, tak żeby nie było widać, kuzyn i jeszcze jeden pan przerzucili mnie i jedną dziewczynkę przez murek. Kuzyn podniósł mnie na drabinę i podał jednemu panu, który stał po drugiej stronie na stołku. W tym miejscu nie było szkła.

Miałem wtedy 6–7 lat. Mamusia nie mogła pójść do miasta, bo nie miała pieniędzy. Do mnie doszła jedna pani, którą wujcio tam posłał. Powiedziała: chodź ze mną. Wsiedliśmy do dorożki, ale że było późno, policjant zatrzymał dorożkę i kazał sobie pokazać papiery. Panowie, którzy byli w dorożce, pokazali swoje, a ta pani wzięła mnie za rękę i uciekliśmy do sklepu fryzjerskiego. Szczęście było, że nas właśnie tam zatrzymali, bo ta pani miała klucze do tego sklepu. Tam myśmy przenocowali w ubraniach na siedząco.

Rano poszliśmy do tej pani do mieszkania, trochę pospałem, a potem tramwajem pojechaliśmy do jednej pani i tam przyszedł wujek. Wujek mnie oczyścił, wziął tam gdzie on mieszkał, chciałem tam być, ale nie można było, bo tam przychodziło dużo ludzi. Wujek zawiózł mnie do jednej pani. Tam byłem dwa tygodnie. Potem mnie chcieli dać do jednej znajomej cioci, ale ona powiedziała, że jej mąż się nie zgodzi i że zna inną lepszą. Zaprowadziła mnie do tamtej i byłem tam może rok. Dobrze mi było, wujek do mnie przychodził. Ja nigdy nie wychodziłem, tylko siedziałem w pokoju. Pewnego razu przyjechała ciocia z getta, była parę godzin. Ciocia przysłała tam do nas jedną panią, która była chora, miała wrzody, Żydówkę, i potem tam jeden pan przysłał jeszcze jedną Żydówkę. Było ciasno i ta pani poszła. Ale ona dowiedziała

się, co mnie zrobili. (Na pytanie dodaje, że zrobiono coś, żeby nie było poznać że jest Żydem i że chirurg, który leczył wrzody tej pani, jemu to zrobił). Nasłała nam jednego pana, przyszedł i zapytał, czy tu jest chłopczyk, a gospodyni źle słyszała i zapytała: co? kobieta? To on powiedział: Aha! Jest chłopak i kobieta! Wszedł do naszego pokoju, powiedział, żeby z nim pójść, zabrał tej pani łańcuszek, 500 złotych, które ona miała na majątku i płaszcz. Mnie kazał pokazać to, co nie potrzeba. Powiedział że o 12 h po nas przyjdzie. To był także Żyd. Uciekliśmy. Ja z gospodarzem do jednej pani. Tam zastałem tą panią, która nam rewizję nasłała i jednego pana podobnego do tego, który u nas był. Pytał się o tamtego, jakiego był wzrostu, jak ubrany. Tam byłem 3 tygodnie. Potem ciocia mnie stamtąd wzięła i dała do innej pani. Potem znowu ta chora pani bała się, że coś wybuchnie, i chciała żebym był blisko niej i przeniosła mnie na Piusa, bo ona była na Marszałkowskiej, więc żebym był blisko niej.

Jak wybuchło powstanie – ciocia właśnie przyniosła mi mleko i przyszła do nas. Mąż tej pani u której byłem był starszym sierżantem w powstaniu. Jak Niemcy kazali wyjść, poszliśmy z całym domem na dworzec, pogubiliśmy się, mało co ciotki nie zgubiłem, bo mi było ciężko z ruksakiem i szłem pomału, ale ją zawołałem i trzymałem za rękę. Pojechaliśmy pociągiem towarowym do Pruszkowa, tam byliśmy w obozie. Byliśmy w tym oddziale, gdzie byli Rosjanie, oni bardzo ładnie grali. Jak myśmy wyjeżdżali, to ci Rosjanie mieli łzy w oczach.

Jechaliśmy 3 doby, w Łazach nas puścili, bo trzeba było przecież wyjść, ale prowadzili nas pod karabinem. Ludzie w Łazach mówili, że idziemy na śmierć. W Oświęcimiu nie chcieli nas przyjąć, palili wtedy 120 000 ludzi dziennie i nie mieli miejsca. Wysadzili nas w Mszanie i stamtąd pojechaliśmy do Krakowa.

Teraz jestem z ciocią, szukamy jej męża i całej rodziny i tego pana, co nas chciał zgładzić. Teraz mu chyba nie daruję?

31. X. 1945